Κλιματική αλλαγή
Με τον όρο κλιματική αλλαγή περιγράφουμε κάθε μεταβολή του παγκόσμιου κλίματος που εκτείνεται σε μεγάλες χρονικές περιόδους (30 έτη και άνω). Η αλλαγή του κλίματος έχει ήδη εμφανή αποτελέσματα, όπως η αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και η συχνότερη εμφάνιση ακραίων καιρικών φαινομένων όπως καύσωνες, καταιγίδες και πλημμύρες κ.α.. Η κλιματική αλλαγή είναι πλέον μία κρίση, που εξελίσσεται μεν με αργό ρυθμό, αν και ταχύτερα από ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί, πλην όμως είναι συνεχής και σταδιακά επιδεινώνεται. Τα παραπάνω επιφέρουν σοβαρές επιπτώσεις στα φυσικά οικοσυστήματα, τους υδατικούς πόρους, τη δημόσια υγεία, τις γεωργικές καλλιέργειες, τις μεταφορές και τις υποδομές. Η κλιματική κρίση λοιπόν, συνδέεται άμεσα με το αναπτυξιακό μοντέλο μίας χώρας το οποίο και επηρεάζει καθοριστικά καθώς παραγωγικοί κλάδοι και τομείς επηρεάζονται άμεσα ή έμμεσα από την κλιματική αλλαγή και οφείλουν να προσαρμοσθούν σε αυτή για να διατηρήσουν τη δυναμική τους.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις κλιματικών μοντέλων[1] μέχρι το 2050 οι ημέρες με καύσωνα στην Ελλάδα θα αυξηθούν κατά 15-20 ημέρες ετησίως, η βροχόπτωση θα μειωθεί από 10% έως 30%, οι ημέρες υψηλού κινδύνου πυρκαγιάς θα αυξηθούν από 15% έως και 70% και τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα είναι πολύ πιο συχνά. Η θερμοκρασία αναμένεται να αυξηθεί έως 3.5 – 4.0°C με την αύξηση να είναι εντονότερη το καλοκαίρι απ’ ότι των χειμώνα, ενώ αναμένεται η ηπειρωτική χώρα να επηρεαστεί περισσότερο. Συνοπτικά, η χώρα θα αποκτήσει σταδιακά θερμότερο και ξηρότερο κλίμα, με ακραία καιρικά φαινόμενα που θα είναι εντονότερα, συχνότερα και με μεγαλύτερη διάρκεια.
Κλιματική αλλαγή και πόλεις
Οι πόλεις αποτελούν κέντρα οικονομικής δραστηριότητας, καινοτομίας και απασχόλησης ενώ πάνω από το 74% του πληθυσμού της Ευρώπης ζει στις πόλεις το 2018, ποσοστό που αναμένεται να αυξηθεί σε περίπου 85% μέχρι το 2050[2]. Οι κύριες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής που επηρεάζουν τις πόλεις είναι οι πλημμύρες, οι καύσωνες, το επιβαρυμένο θερμικό περιβάλλον λόγω των κτιριακών υποδομών και των ανθρωπογενών πηγών θερμότητας και η άνοδος της στάθμης της θάλασσας για παράκτιες πόλεις. Οι δευτερογενείς επιπτώσεις αφορούν, μεταξύ άλλων, τη διαθεσιμότητα/παροχή νερού, την τροφοδοσία ενέργειας, την επιβάρυνση των τοπικών οικονομιών, τη μεταβολή των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσμού, κ.α.
Οι επιπτώσεις των καυσώνων είναι ιδιαίτερα σημαντικές στις πόλεις εξαιτίας και του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας, το οποίο περιγράφει την αυξημένη θερμοκρασία του αέρα μέσα στη πόλη σε σύγκριση με τη θερμοκρασία στις περιαστικές περιοχές αυτής. Για παράδειγμα στην Αθήνα η αστική θερμική νησίδα αντιστοιχεί σε διαφορά θερμοκρασίας περίπου 6-10 βαθμούς Κελσίου, μεταξύ του κέντρου της πόλης και των περιαστικών περιοχών.
Σύμφωνα με τις κλιματικές εκτιμήσεις σε μεγάλες αστικές περιοχές της χώρας όπως η Αθήνα, η Θεσσαλονίκη και η Λάρισα οι ημέρες στις οποίες η μέγιστη θερμοκρασία υπερβαίνει τους 37 °C θα αυξηθούν πολύ. Οι “τροπικές νύχτες” , δηλαδή οι νύχτες κατά τις οποίες η θερμοκρασία δεν πέφτει κάτω από τους 20 °C, επίσης θα αυξηθούν. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς οι συνεχείς υψηλές θερμοκρασίες συνδέονται με αυξημένα ποσοστά θνησιμότητας εξαιτίας καρδιαγγειακών και αναπνευστικών παθήσεων[3]. Υπολογίζεται ότι μέχρι τα μέσα του αιώνα θα διπλασιαστούν οι ανάγκες για ψύξη σε όλες τις περιοχές της χώρας, αν και ταυτόχρονα θα μειωθούν οι ανάγκες για θέρμανση. Όμως οι ενεργειακές ανάγκες στο σύνολό τους αναμένεται να είναι σημαντικά υψηλότερες κάτι που θα επιβαρύνει τους οικογενειακούς προϋπολογισμούς.
Προσαρμογή των πόλεων στη κλιματική αλλαγή
Ένας σημαντικός αριθμός μεγάλων πόλεων έχει ολοκληρώσει τις αξιολογήσεις κινδύνου και τρωτότητας έναντι της κλιματικής αλλαγής και έχουν αναπτύξει σχέδια προσαρμογής σε αυτή, τα οποία περιλαμβάνουν βέλτιστες πρακτικές για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων. Ωστόσο, λίγες εξ’ αυτών έχουν κάνει παραπάνω βήματα πέρα από το στάδιο προγραμματισμού.
Οι βέλτιστες πρακτικές που δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στο θερμικό περιβάλλον περιλαμβάνουν την:
- Αύξηση των πράσινων χώρων
Η αύξηση των πράσινων χώρων εντός του αστικού ιστού συμβάλει στην μείωση τόσο της επιφανειακής θερμοκρασίας του εδάφους όσο και στην μείωση της θερμοκρασίας αέρα.
- Μείωση της κατανάλωσης ενέργειας
Η χρήση αποδοτικότερων συστημάτων ψύξης/θέρμανσης και γενική βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτηρίων μπορεί να μειώσει δραστικά την κατανάλωση ενέργειας που έχει σαν συνέπεια την μείωση εκπομπών αεριών του θερμοκηπίου.
- Χρήση ψυχρών υλικών
Τα υλικά μεγάλης ανακλαστικότητας και λευκαύγειας έχουν την ιδιότητα να ανακλούν μεγαλύτερο μέρος της ηλιακής ακτινοβολίας με αποτέλεσμα την μείωση της απορρόφησης ηλιακής ακτινοβολίας από τις αστικές κατασκευές.
[1] Διανέοσις, 2021. Ενσωματώνοντας την κλιματική αλλαγή στον μετασχηματισμό του αναπτυξιακού μοντέλου της Ελλάδας https://www.dianeosis.org/research/climate_change/
[2] United Nations, Department of Economic and Social Affairs, Population Division (2019). World Urbanization Prospects: The 2018 Revision (ST/ESA/SER.A/420). New York: United Nations.
[3] Διανέοσις, 2021. Ενσωματώνοντας την κλιματική αλλαγή στον μετασχηματισμό του αναπτυξιακού μοντέλου της Ελλάδας https://www.dianeosis.org/research/climate_change/
